Κληροδοτήματα

 

I. Νομοθετικό πλαίσιο
II. Κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης
III. Ενταλματοποίηση δαπανών από το Δήμο
IV. Όργανα διαχείρισης δημοτικών κληροδοτημάτων
V. Προϋπολογισμός- Απολογισμός- Ισολογισμός
VI. Χρηματοδότηση κληροδοτημάων από το Δήμο
VII. Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών (Μητρώο Εθνικών Κληροδοτημάτων)
VIII. Έσοδα

IX. Φορολόγηση

 


 

I. Νομοθετικό πλαίσιο

Καθίσταται σαφές ότι από την κείμενη νομοθεσία που αφορά την τοπική αυτοδιοίκηση εξαιρούνται τα κεφάλαια αυτοτελούς διαχείρισης και κατά συνέπεια τα λοιπά ερωτήματα που τίθενται σχετικά με τη λογιστική παρακολούθηση, τη βεβαίωση των εσόδων, τη διαδικασία πραγματοποίησης των δαπανών, τα εντάλματα πληρωμής, τις κρατήσεις, τα πρόστιμα και τις προσαυξήσεις, τη δημοσίευση των δικαιολογητικών κ.ο.κ., εμπίπτουν στο πεδίο ερμηνείας του ν.4182/2013. (ΥΠ.ΕΣ. 39726/21.05.2019)

 


II. Κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης

Περιουσία, η οποία καταλείπεται σε υφιστάμενα ιδρύματα, σωματεία, οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης και λοιπά νομικά πρόσωπα, με επιδιωκόμενο σκοπό που προσδιορίζεται επαρκώς και είναι διαφορετικός από αυτόν που επιδιώκει το υφιστάμενο νομικό πρόσωπο, χωρίς να καθορίζεται ιδιαίτερος τρόπος διοίκησης, αποτελεί ομάδα περιουσίας διακεκριμένη από την περιουσία του νομικού προσώπου ως κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης. (παρ. 2 άρθρο 50 ν.4182/2013)


III. Ενταλματοποίηση δαπανών από το Δήμο

Όταν καταλείπεται περιουσία σε Δήμο για την εκπλήρωση ειδικού κοινωφελούς σκοπού, η διαχείριση της εν λόγω περιουσίας ασκείται από τα όργανα του Δήμου, ενώ το Υπουργείο Οικονομικών ασκεί μόνο την εποπτεία. Το ελεγχόμενο χρηματικό ένταλμα πληρωμής δαπάνη αφορά στην ανάθεση συμβουλευτικών νομικών υπηρεσιών προκειμένου ο Δήμος να προσδιορίσει την έκταση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών του από τις κληρονομίες ή τα κληροδοτήματα που καταλείφθηκαν στους παλαιούς Δήμους, των οποίων αποτελεί καθολικό διάδοχο.  Κατά τούτο, η ενέργεια αυτή είναι προπαρασκευαστική και νομίμως ανατίθεται από το Δήμο, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι, από το αποτέλεσμα της έρευνας διαπιστώθηκε ότι για ορισμένα εξ αυτών είτε δεν έχει αρμοδιότητα ο Δήμος (π.χ. διότι συστάθηκε ίδρυμα για τη διαχείριση της περιουσίας) είτε δεν υπάρχει πλέον αντικείμενο (π.χ. διότι περαιώθηκε ο σκοπός του διαθέτη). Περαιτέρω, στο μέτρο που η ανωτέρω υπηρεσία, ως προπαρασκευαστική πράξη, εξυπηρετεί κατ' αρχήν τον ίδιο το Δήμο και όχι τα συγκεκριμένα κληροδοτήματα, νομίμως η δαπάνη βαρύνει τον προϋπολογισμό του Δήμου και τούτο ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν έχει συνταχθεί χωριστός προϋπολογισμός για τα κληροδοτήματα αυτά, γεγονός που σε κάθε περίπτωση θα δικαιολογούσε τη διενέργεια προπαρασκευαστικών διοικητικών δαπανών από το Δήμο.  Τέλος, οι ανατιθέμενες εργασίες αφορούν σε νομικές υπηρεσίες, επομένως, δεν εμπίπτουν στα συνήθη καθήκοντα της Διεύθυνσης Διοικητικών και Οικονομικών Υπηρεσιών του Δήμου, η οποία άλλωστε και ζήτησε την κρίσιμη νομική συνδρομή προκειμένου να εκτελέσει προσηκόντως τα καθήκοντά της.  Ομοίως, οι εργασίες αυτές δεν εμπίπτουν στα καθήκοντα των ειδικών συνεργατών του Δημάρχου, έστω και αν εν προκειμένω συμπτωματικά στη θέση αυτή έχει προσληφθεί νομικός επιστήμων, διότι η πρόσληψη ειδικού συνεργάτη αντίστοιχης ειδικότητας δεν τίθεται στο άρθρο 72 παρ. 1 περ. ιε΄ του ν. 3852/2010 ως αρνητική προϋπόθεση για την ανάθεση νομικών υπηρεσιών σε εξωτερικό δικηγόρο, πρωτίστως όμως, διότι οι συμβουλευτικές αρμοδιότητες που ανατίθενται στον ειδικό συνεργάτη δεν υποκαθιστούν κατά νόμο τις νομικές υπηρεσίες ενός δικηγόρου.  Νόμιμη δαπάνη. (Ελ. Συν. Κλιμ. Τμ. 1 Πράξη 222/2014)

Νομίμως ο Δήμος προέβη στην ενταλματοποίηση της δαπάνης προκειμένου να καταβάλει ο ίδιος, όπως ορίζεται στην διαθήκη, το ήδη εισπραχθέν από αυτόν και καταβληθέν από το κληροδότημα ποσό για την προικοδότηση των δικαιούχων του σχετικού μεριδίου κορασίδων. Ναι μεν δεν αναγράφεται στο γραμμάτιο είσπραξης ότι η σχετική είσπραξη αφορά στην ενίσχυση απόρων κορασίδων, πλην όμως τούτο ευχερώς συνάγεται από το γεγονός ότι στο σχετικό γραμμάτιο αναγράφεται τόσο ο ενεργήσας τη σχετική κατάθεση, όσο και η αιτιολογία της είσπραξης που είναι η απόδοση μερίσματος από το ως άνω Κληροδότημα. Η ελλείπουσα υπογραφή στην υπεύθυνη δήλωση της μιας δικαιούχου συμπληρώθηκε, ενώ σε κάθε περίπτωση η εν λόγω υπεύθυνη δήλωση αποτελούσε έγγραφο συνημμένο στην υποβληθείσα και υπογρεγραμμένη από την ίδια σχετική αίτηση. Η όποια καθυστέρηση εκ μέρους του Δήμου ως προς τη διάθεση των εισπραχθέντων μερισμάτων του Κληροδοτήματος στις δικαιούχους δεν επάγεται πλημμέλεια στην εντελλόμενη δαπάνη, ανεξαρτήτως της τυχόν ύπαρξης ευθύνης των αρμοδίων οργάνων του Δήμου για την καθυστέρηση απόδοσης των ποσών αυτών. Νόμιμη δαπάνη. (Ελ.Συν.Κλιμ.Τμ.7 Πράξη 186/2016)


IV. Όργανα διαχείρισης δημοτικών κληροδοτημάτων

Αναφορικά με τα όργανα διαχείρισης δημοτικών κληροδοτημάτων, η Διεύθυνση Οργάνωσης και Λειτουργίας Τ.Α. του ΥΠ.ΕΣ, γνωστοποίησε με το από 15-5-2019 Υπηρεσιακό της Σημείωμα ότι: «…σε περίπτωση που τα όργανα διοίκησης και διαχείρισης των κληροδοτημάτων δεν ορίζονται ρητώς στην οικεία συστατική τους πράξη ή δεν συνάγονται από τις διατάξεις του ν.4182/2013, τότε, ως τελευταία επιλογή, ως όργανο που μπορεί να λάβει αποφάσεις είναι η οικονομική επιτροπή του δήμου, η οποία σύμφωνα με τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 72 του ν.3852/10 είναι αρμόδια για την παρακολούθηση και τον έλεγχο της οικονομικής λειτουργίας του δήμου…». (ΥΠ.ΕΣ. 39726/21.05.2019)


V. Προϋπολογισμός- Απολογισμός- Ισολογισμός

Οι διατάξεις του άρθρου 59 και του επομένου άρθρου εφαρμόζονται και επί των περιουσιών της παραγράφου 2 του άρθρου 50. Για κάθε κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης υποβάλλεται ιδιαίτερος προϋπολογισμός, απολογισμός και ισολογισμός. (παρ.7 άρθρο 59 Ν.4182/13)

 

Στους προϋπολογισμούς των δήμων της χώρας, εγγράφεται το σύνολο των εσόδων και δαπανών αυτών, κατ’ εφαρμογή της αρχής της καθολικότητας του προϋπολογισμού. Για την τήρηση της αρχής αυτής και προκειμένου να επιτυγχάνεται πλήρης ενημέρωση, είναι απαραίτητη η απεικόνιση των εσόδων και εξόδων των κοινωφελών περιουσιών σε διακριτούς κωδικούς αριθμούς (κ.α.) του δημοτικού προϋπολογισμού. Με την εγγραφή των εσόδων και εξόδων των εν λόγω περιουσιών σε διακριτούς κ.α., διασφαλίζεται τόσο η αποφυγή αλλοίωσης των πραγματικών οικονομικών μεγεθών του δήμου, όσο και η αποτροπή χρήσης των εσόδων για αλλότριους σκοπούς, πολλώ μάλλον καθόσον τα έσοδα των δήμων της χώρας διακρίνονται σε ανειδίκευτα και ειδικευμένα, τα δεύτερα εκ των οποίων επιτρέπεται να χρησιμοποιηθούν αποκλειστικά για το σκοπό για τον οποίο εισπράττονται. Υπό αυτό το πρίσμα, εγγράφεται υποχρεωτικά το σύνολο των εσόδων και εξόδων των ιδρυμάτων χωρίς νομική προσωπικότητα (κεφαλαίων αυτοτελούς διαχείρισης), σύμφωνα και με τις οδηγίες που παρέχονται για την κατάρτιση του προϋπολογισμού των δήμων, με την κατ’ έτος εκδιδόμενη Κοινή Υπουργική Απόφαση (κυα) των Υπουργών Εσωτερικών και Οικονομικών.

Συγκεκριμένα, στο παράρτημα της υπ’ αριθμ. 38347/25-7-2018 κυα με τίτλο «Παροχή οδηγιών για την κατάρτιση του προϋπολογισμού των Δήμων, οικονομικού έτους 2019 - τροποποίηση της υπ’ αριθμ. 7028/2004 (Β΄ 253)» ορίζεται ότι «περιουσία που διατίθεται σε δήμο για την εκπλήρωση κοινωφελούς σκοπού, χωρίς να καθορίζεται ειδικά ο τρόπος διοίκησής της, αποτελεί «κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης», το οποίο δεν έχει νομική προσωπικότητα (άρθρο 96 παρ. 1 Α.ν. 2039/1939). Τα έσοδα (όπως και οι δαπάνες – βλ. ΚΑ 6737 (Εκ παραδρομής έχει εγγραφεί ο ΚΑΕ 6737. Το ορθό είναι ο ΚΑΕ 6739, όπως προκύπτει και από το ΦΕΚ 2394/Β'/2009) των ιδρυμάτων στην περίπτωση αυτή απεικονίζονται σε ιδιαίτερους κωδικούς αριθμούς του προϋπολογισμού, δηλαδή σε αναπτύξεις του ΚΑ 1421». Σε αυτό το σημείο, επισημαίνεται ότι οι προθεσμίες που προβλέπονται για την κατάρτιση του προϋπολογισμού του δήμου από την κείμενη νομοθεσία είναι ενδεικτικές και ο δήμος μπορεί εκ των υστέρων να αποτυπώσει με αναμόρφωση του προϋπολογισμού τα ρεαλιστικά στοιχεία εσόδων και δαπανών. (ΥΠ.ΕΣ. 39726/21.05.2019)

 

Οι διαχειριστές «κεφαλαίου αυτοτελούς διαχείρισης», ήτοι περιουσίας που διατίθεται είτε με πράξη εν ζωή είτε με διάταξη τελευταίας βουλήσεως υπέρ, μεταξύ άλλων, οργανισμού τοπικής αυτοδιοικήσεως για την εκπλήρωση κοινωφελούς σκοπού, χωρίς ειδικότερο προσδιορισμό του τρόπου διοίκησής της, καταλογίζονται για κάθε ζημία που εκ δόλου ή βαρείας αμελείας τους τυχόν θα προκληθεί σε βάρος της καταληφθείσης περιουσίας. Εξάλλου, ενόψει του ότι το «κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης» συνιστά ομάδα περιουσίας που διακρίνεται από τη λοιπή περιουσία του νομικού προσώπου στο οποίο διατίθεται, οι οικείοι διαχειριστές, κατά την ενάσκηση του δημοσίου λειτουργήματός τους υποχρεούνται αφενός μεν στην ετήσια κατάρτιση και υποβολή στο Υπουργείο Οικονομικών προϋπολογισμού και απολογισμού των εσόδων αυτού καθώς και ισολογισμού περί της περιουσίας του, αφετέρου δε στην τήρηση ιδίων βιβλίων (εσόδων - εξόδων, διπλοτύπων ενταλμάτων πληρωμής κ.ά.) καθώς και ιδίου τραπεζικού λογαριασμού στον οποίο να κατατίθενται οι εισπράξεις του αυτοτελούς κεφαλαίου. (Ελ.Συν.Ολομ. Απόφαση 5242/2015)

 


VI. Χρηματοδότηση κληροδοτημάων από το Δήμο

Εφόσον τα κληροδοτήματα αποτελούν κεφάλαια αυτοτελούς διαχείρισης, τα οποία αποτελούν ομάδα περιουσίας διακεκριμένη από την περιουσία του δήμου, τότε από την κείμενη νομοθεσία δεν προβλέπεται δυνατότητα χρηματοδότησης τους από το δήμο για κανένα λόγο. (ΥΠ.ΕΣ. 39726/21.05.2019)



VII. Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών (Μητρώο Εθνικών Κληροδοτημάτων) 

Με το άρθρο 12 του Ν.4182/13 συγκροτείται Μητρώο Κοινωφελών Περιουσιών (Μητρώο Εθνικών Κληροδοτημάτων) στο οποίο εγγράφονται υποχρεωτικά οι περιουσίες του Ν.4182/13.
Κατ' εξουσιοδότηση του άρθρου 12 του Ν.4182/13 εκδόθηκε η Απόφαση Υπ. Οικ. Δ.Κ.Π. 0006006 ΕΞ 2016/07.04.2016 (ΦΕΚ 1110/19.04.2016 τεύχος Β') με την οποία καθορίζονται οι λεπτομέρειες για την τήρηση των Μητρώων Κοινωφελών Περιουσιών και Σχολαζουσών Κληρονομιών του Ν.4182/2013 (ΦΕΚ 185 Α') και την ενημέρωση του πληροφοριακού συστήματος κοινωφελών περιουσιών.

Η ανωτέρω απόφαση καταργήθηκε από την Απόφαση Υπ. Οικ. 99545 ΕΞ 2021/13.08.2021 (ΦΕΚ 3988/30.08.2021 τεύχος Β'), η οποία και ισχύει εφεξής.


VIII. Έσοδα

Η χρηματική ποινή που επιβλήθηκε σε βάρος υποψήφιας μισθώτριας ακινήτου, που ανήκει στην ιδιοκτησία κοινωφελούς ιδρύματος, και η οποία (ποινή) βεβαιώθηκε και εισπράχθηκε βάσει των διατάξεων του ΚΕΔΕ, αποτελεί έσοδο του κοινωφελούς ιδρύματος και όχι του δημοσίου (ομοφ.) (ΓνΝΣΚ 177/2017)

 

Καταβολή οφειλόμενων μισθωμάτων Δήμου σε κληροδότημα. Οι αξιώσεις του κληροδοτήματος κατά του Δήμου, αρχόμενες από το τέλος κάθε οικονομικού έτους, εντός του οποίου γεννήθηκαν οι σχετικές απαιτήσεις και ήταν δυνατή η δικαστική επιδίωξή τους, έχουν υποπέσει στην πενταετή παραγραφή του άρθρου 90 παρ. 1 του ν. 2362/1995 για το χρονικό διάστημα α) από τον Οκτώβριο του 2007 έως τον Σεπτέμβριο του 2011 και β) από τον Οκτώβριο του 2011 μέχρι το Μάιο του 2012, καθόσον παρά το γεγονός ότι η υποβολή των …/23.9.2011 και …/15.6.2012 αιτήσεων, αντίστοιχα του κληροδοτήματος προς το Δήμο διέκοψαν την παραγραφή για χρονικό διάστημα έξι μηνών (ελλείψει έγγραφης απάντησης εκ μέρους του Δήμου Α…), ωστόσο δεν απέτρεψαν τη συμπλήρωση της πενταετούς παραγραφής μέχρι την έκδοση του ελεγχόμενου χρηματικού εντάλματος κατά το έτος 2018. Ωστόσο, οι αξιώσεις του για το χρονικό διάστημα από τον Ιούνιο του 2012 μέχρι το Μάιο του 2014, δεν έχουν υποπέσει στην πενταετή παραγραφή, καθόσον αυτή διακόπηκε με την υποβολή της …/11.7.2013 αίτησής του προς το Δήμο για χρονικό διάστημα έξι μηνών, χωρίς να έχει συμπληρωθεί μέχρι την έκδοση του επίμαχου χρηματικού εντάλματος η πενταετής παραγραφή. Περαιτέρω, οι ισχυρισμοί του Δήμου ότι οι διατάξεις περί παραγραφής δεν μπορούν να τύχουν εφαρμογής εν προκειμένω, δεδομένου ότι υφίσταται ταύτιση δικαιούχου και οφειλέτη πρέπει να απορριφθούν ως αβάσιμοι, καθόσον τα ακίνητα που έχουν περιέλθει κατά κυριότητα σε Ο.Τ.Α. δυνάμει διαθήκης, με την οποία ορίζεται ρητά ότι από την πρόσοδο αυτών θα επιτευχθεί συγκεκριμένος κοινωφελής σκοπός, αποτελούν αυτοτελές κεφάλαιο διαχείρισης, σύμφωνα με το άρθρο 96 παρ. 1 του α.ν. …/1939, δηλαδή σύνολο περιουσίας που διαχωρίζεται από τη λοιπή περιουσία του Ο.Τ.Α., που δεν έχει δική του νομική προσωπικότητα, αναδεικνυόμενο σε αυτοτελές υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων. Μη νόμιμη δαπάνη. Συγγνωστή πλάνη. (Ελ.Συν.Κλιμ.Τμ.7 Πράξη 176/2019)

 


IX. Φορολόγηση

1. Τα κεφάλαια αυτοτελούς διαχείρισης (παρ. 1 αρ. 96 Α.Ν. 2039/1939), αποτελούν υποτελή ιδρύματα (χωρίς νομική προσωπικότητα) και συνεπώς η ακίνητη περιουσία, που διατέθηκε σε υφιστάμενο νομικό πρόσωπο για την εκπλήρωση ειδικού κοινωφελούς σκοπού, περιέρχεται σε αυτό κατά κυριότητα σύμφωνα με τις διατάξεις περί κληρονομίας ή κληροδοσίας, προστίθεται στην περιουσία του βαρυνόμενου για την εκτέλεση του σκοπού νομικού προσώπου και ακολουθεί τη φορολογική μεταχείριση αυτού, δηλαδή:
α. Τα κεφάλαια αυτοτελούς διαχείρισης δεν φορολογούνται εφόσον προσκολλώνται σε πλήρως απαλλασσόμενα από το φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας νομικά πρόσωπα (π.χ. Ν.Π.Δ.Δ.).
β. Αντίθετα, αν τα νομικά πρόσωπα στα οποία ανατέθηκε η εκτέλεση του κοινωφελούς σκοπού δεν απαλλάσσονται πλήρως από το φόρο μεγάλης ακίνητης περιουσίας, (π.χ. μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα σωματεία που αποδεδειγμένα επιδιώκουν κοινωφελείς σκοπούς) και σ΄ αυτά ανήκουν ακίνητα από ένα ή περισσότερα υποτελή ιδρύματα, θα φορολογηθούν εφόσον αθροιστικά η αξία τους μαζί με τα λοιπά ακίνητα του βαρυνόμενου νομικού προσώπου υπερβαίνει το αυξημένο αφορολόγητο όριο, αλλά με μειωμένο συντελεστή που προβλέπεται για τα κοινωφελή ιδρύματα.
Εννοείται, ότι σε κάθε περίπτωση υπάρχει υποχρέωση υποβολής δήλωσης, έστω και αν δεν προκύπτει φόρος για καταβολή.
2. Τονίζεται ότι:
α. Σε περίπτωση κατά την οποία το νομικό πρόσωπο απέκτησε ακίνητα που αποτελούν κεφάλαιο αυτοτελούς διαχείρισης, ως κληρονόμος ή άμεσος κληροδόχος (άρθρο 1996 Α.Κ.), τότε έχει υποχρέωση αναγραφής τους στην δήλωση στοιχείων ακινήτων από το χρόνο θανάτου του διαθέτη. 
β. Αν όμως, κατέστη έμμεσος ειδικός διάδοχος (άρθρο 1195 Α.Κ.), τότε θα έχει την υποχρέωση αυτή από το χρόνο παράδοσης των ακινήτων. (ΓνΝΣΚ 76/2004, η οποία έγινε αποδεκτή με την ΠΟΛ 1066/1058397/186/0013/13.07.2004)