Παραχώρηση χρήσεως
II. Τρόποι Παραχώρησης Κοινοχρήστων χώρων
Ι) Κοινόχρηστα πράγματα
Σύμφωνα με το άρθρο 967 του Αστικού Κώδικα κοινόχρηστα πράγματα (πράγματα κοινής χρήσεως) είναι ιδίως τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή, οι δρόμοι , οι πλατείες , οι γιαλοί, τα λιμάνια και οι όρμοι, οι όχθες πλεύσιμων ποταμών, οι μεγάλες λίμνες και οι όχθες τους.
Για την παραχώρηση χρήσης αιγιαλού δείτε την ενότητα
ΕΣΟΔΑ ΟΤΑ » 1694 Έσοδα των δήμων από την παραχώρηση της απλής χρήσης αιγιαλού-παραλίας σε τρίτους .
Χαρακτηριστικό στοιχείο των κοινοχρήστων χώρων είναι ότι δικαίωμα χρήσης επ' αυτών έχει ευρύτερος αριθμός προσώπων και ότι στοιχείο της είναι η εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος.
Ως κοινόχρηστοι θεωρούνται κατά την έννοια του άρθρου 967 ΑΚ όχι μόνον οι εθνικοί δρόμοι αλλά οι επαρχιακοί καθώς και οι δημοτικοί δόμοι, τα πεζοδρόμια και τα κράσπεδα. Κοινής χρήσης είναι επίσης και οι πεζόδρομοι (2 παρ. 2 ΚΟΚ). Οι πλατείες, όπως και οι δημοτικοί δρόμοι - πεζόδρομοι, είναι επίσης κοινής χρήσεως και αποτελούν προεκτάσεις ή συνέχειες των δρόμων, ανήκουν δε όπως οι δημοτικοί δρόμοι στην κυριότητα του οικείου ΟΤΑ. Προς την πλατεία εξομοιώνεται κατά το άρθρο 2 εδ. α΄ του ΝΔ. 17-7-1923 «περί σχεδίου πόλεων» και ο χώρος που διαμορφώνεται σε άλσος ή κήπο κλπ.
Ως κοινόχρηστος χώρος , για την εφαρμογή των σχετικών διατάξεων, νοείται και το δάπεδο χώρων μεταξύ της θέσης των προσόψεων των ισογείων των οικοδομών και των εγκεκριμένων οικοδομικών γραμμών (στοές και το υπέδαφος αυτών καθώς και αποτμήσεις γωνιών οικοδομικών τετραγώνων), που αποτελούν οι χώροι αυτοί προεκτάσεις πεζοδρομίων και έχουν αφεθεί στην κοινή χρήση. (άρθρο 13 παρ.1 του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως αντικαταστάθηκε από το άρθρο 3 του Ν.1080/80)
Το τέλος χρήσεως κοινοχρήστων χώρων επιβάλλεται όχι μόνον εις βάρος αυτού που χρησιμοποιεί το δάπεδο των στοών αλλά και εκείνου που χρησιμοποιεί τον ελεύθερο χώρο πάνω από αυτό. (ΣτΕ 2035/1995 Τμ.Β')
Υπάρχει κατά το νόμο υποχρέωση εκείνου, ο οποίος χρησιμοποιεί τον υπόγειο χώρο εξωτερικής στοάς, για την καταβολή τέλους χρήσεως κοινοχρήστων χώρων, όταν ο χώρος αυτός έχει καταστή κοινόχρηστος, πράγμα το οποίο γίνεται με την τοποθέτηση σ' αυτήν εγκαταστάσεων κοινής εν γένει ωφελείας. Στην αντίθετη περίπτωση, εάν δηλαδή δεν έχουν τοποθετηθεί παρόμοιες εγκαταστάσεις, δεν είναι συνταγματικώς επιτρεπτή η επιβολή του τέλους στον υπόγειο χώρο της εξωτερικης στοάς. (ΣτΕ 909/1990 Τμ. Α')
Σύμφωνα με τις διατάξεις τόσο του ν. 3155/1955 (ΦΕΚ 63) όσο και του π.δ/τος της 25/28.11.1929 (ΦΕΚ 421) που ίσχυε προηγουμένως, οι οδοί διακρίνονται σε εθνικές, επαρχιακές και δημοτικές ή κοινοτικές και καθορίζονται οι ουσιαστικές προϋποθέσεις του χαρακτηρισμού κάθε μιας απ` αυτές. Ενώ όμως από τις παραπάνω διατάξεις προβλέπεται ειδική διαδικασία για την κήρυξη και τον καθορισμό των εθνικών και επαρχιακών οδών, δεν προβλέπεται διαδικασία χαρακτηρισμού οδών ως δημοτικών ή κοινοτικών (Σ.Ε. 2101-2/87 κ.ά.) ή διαδικασία μεταφοράς τους (Σ.Ε. 748/88). Εξ άλλου, τέτοια διαδικασία δεν προβλέπεται ούτε από τον Δημοτικό και Κοινοτικό Κώδικα (Π.Δ. 323/89) ή άλλη διάταξη. Έτσι, η τυχόν εκδιδόμενη από δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο πράξη "μετατοπίσεως" δημοτικής ή κοινοτικής οδού και η απόφαση του Νομάρχη που ασκεί έλεγχο επ' αυτής δεν αποτελούν εκτελεστές διοικητικές πράξεις, αφού δεν έχουν καμμία νομική συνέπεια. (ΣτΕ 4252/1996 Τμ. Δ')
Ο περιβάλλων χώρος του Δημοτικού Καταστήματος δεν μπορεί να θεωρηθεί ως κοινόχρηστος, σύμφωνα με το άρθρο 19 του ΓΟΚ. Νομίμως ακυρώθηκε η απόφαση του δημοτικού συμβουλίου για επεμβάσεις στον επίδικο χώρο χωρίς οικοδομική άδεια. Οι αποφάσεις των πολιτικών δικαστηρίων, με τις οποίες κρίθηκε ότι ο επίμαχος χώρος ανήκει στον ΟΤΑ, ως κοινόχρηστος χώρος, χωρίς να προσδιορίζεται ο ειδικότερος χαρακτήρας του, δεν επιδρούν στη νομιμότητα της προσβαλλόμενης απόφασης. (ΣτΕ 497/2013 Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ, ΘΠΔΔ )
Απαγορεύεται η κατάληψη τμήματος επιφάνειας πεζοδρόμου, εφ' όσον με αυτήν παρεμποδίζεται η είσοδος και η έξοδος αλλά η κυκλοφορία στον πεζόδρομο των πεζών, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων με ειδικές ανάγκες / επίσης απαγορεύεται η κατάληψη και τοποθέτηση εμποδίων στους πεζοδρόμους, όταν με αυτές παρεμποδίζεται στις έκτακτες και εξαιρετικές περιπτώσεις, που αυτό επιτρέπεται, η είσοδος και διέλευση οχημάτων στους πεζοδρόμους / τούτο δε συμβαίνει όταν παρεμποδίζεται η είσοδος και διέλευση οχημάτων προς και από ιδιωτικούς χώρους στάθμευσης παροδίων ιδιοκτησιών, όπως και η είσοδος και διέλευση ή η σύντομη στάθμευση οχημάτων τροφοδοσίας ή εφοδιασμού παροδίων καταστημάτων ή κατοικιών ή τέλος η είσοδος, διέλευση και αναγκαία στάθμευση οχημάτων έκτακτης ανάγκης -- περαιτέρω, στις αρμοδιότητες των δήμων και κοινοτήτων ανήκει, μέσα στα γενικότερα πλαίσια της διοικήσεως των τοπικών υποθέσεων και σε συσχετισμό με την ειδικότερη αρμοδιότητά τους να καθορίζουν τους πεζοδρόμους, η λήψη όλων των απαραίτητων διευθετήσεων και των αναγκαίων μέτρων, που θα εξασφαλίζουν ότι οι ήδη καθορισθέντες ως πεζόδρομοι χώροι θα λειτουργούν και στην πραγματικότητα ως τέτοιοι, ότι θα διατίθενται δηλαδή αποκλειστικά για τις νόμιμες χρήσεις τους και ότι δεν θα χρησιμοποιούνται για αλλότριους σκοπούς / οι διευθετήσεις όμως αυτές, οι οποίες είναι επιτρεπτές κατ' εξαίρεση του γενικού κανόνα της απαγορεύσεως της καταλήψεως της επιφανείας των πεζοδρόμων, που θεσπίζει το άρθρο 48 παρ. 5 του Ν. 2696/1999, και μπορούν να επιχειρηθούν μόνο για την εξυπηρέτηση του προαναφερθέντος συγκεκριμένου σκοπού, θα πρέπει, κατ' εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας, να μην υπερβαίνουν το απολύτως αναγκαίο για την υλοποίηση του σκοπού, τον οποίο εξυπηρετούν μέτρο και θα πρέπει να είναι τέτοιας μορφής, ώστε να μην αναιρούν και να μην δυσχεραίνουν αυτές πλέον, οι ίδιες, τις νόμιμες χρήσεις των πεζοδρόμων / επομένως, στους πεζοδρόμους ή τις εισόδους αυτών επιτρέπεται μόνο η τοποθέτηση από τους Ο.Τ.Α. πρώτου βαθμού κινητών εμποδίων ή εν γένει εμποδίων μη κινητών μεν, πλην όμως ευχερώς και ανά πάσα στιγμή δυναμένων να αρθούν, τα οποία θα προορίζονται στο να εμποδίσουν την είσοδο και στάθμευση οχημάτων στους πεζοδρόμους, αλλά των οποίων η τοποθέτηση θα γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι διαρκώς και συνεχώς εφικτή η χρησιμοποίηση των πεζοδρόμων για τους νόμιμους σκοπούς χρήσεώς τους / για να εξασφαλισθεί δε η τήρηση των προαναφερθεισών προϋποθέσεων καθώς και του ότι κατά την επιλογή του τύπου του εμποδίου που θα τοποθετηθεί στις εισόδους των πεζοδρόμων θα υιοθετηθεί η πλέον προσήκουσα τεχνικώς και η κατά το δυνατόν λιγότερο επαχθής λύση, θα πρέπει, πριν από τη λήψη της αποφάσεως από το αρμόδιο δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο να έχει προηγουμένως συνταχθεί σχετική μελέτη από τις οικείες τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου ή της Κοινότητας. (ΣτΕ 552/2003 Τμ. Δ')
Οι ιδιωτικές οδοί που σχηματίσθηκαν μέχρι το έτος 1977 με τη βούληση του κυρίου εδαφικής έκτασης κειμένης εκτός σχεδίου πόλεως, ο οποίος τη διαιρεί σε μερικότερα αυτοτελή οικόπεδα, που πωλεί σε τρίτους και αφήνει μεταξύ των οικοπέδων τις εν λόγω (ιδιωτικές) οδούς για την εξυπηρέτηση των αγοραστών των οικοπέδων, εφόσον φαίνονται στα τοπογραφικά σχέδια που κατατέθηκαν σε καταρτισθέντα μέχρι τότε συμβόλαια θεωρούνται ως αγροτικές, για την εξυπηρέτηση των παρόδιων αγροτεμαχίων (οικοπέδων). Μετά το έτος 1983, οι ιδιωτικές οδοί απέκτησαν την ιδιότητα των κοινόχρηστων χώρων και η κυριότητα τους μετατέθηκε αυτοδικαίως, χωρίς αποζημίωση, υπέρ του οικείου ΟΤΑ, εφόσον εντάχθηκαν στο εγκεκριμένο σχέδιο πόλεως ως κοινόχρηστοι χώροι, η δε κοινοχρησία τους ήταν αποτέλεσμα της βούλησης του ιδιοκτήτη των αντίστοιχων εδαφικών λωρίδων ή προέκυπτε από την πραγματική κατάσταση που διατηρήθηκε επί μακρό χρόνο με την ανοχή του ιδιοκτήτη. Αντίθετα, οι ιδιωτικές οδοί που αφέθηκαν από τον ιδιοκτήτη των αντίστοιχων εκτός σχεδίου εδαφικών εκτάσεων για την εξυπηρέτηση των παρόδιων οικοπέδων και δεν απέκτησαν κοινόχρηστο χαρακτήρα, ούτε στη συνέχεια εντάχθηκαν ή και καταργήθηκαν με το σχέδιο πόλεως, δεν περιήλθαν στην κυριότητα των ΟΤΑ ως κοινόχρηστοι χώροι, αλλά εξακολουθούν να αποτελούν τμήμα της ιδιοκτησίας σε βάρος της οποίας δημιουργήθηκαν. Ο επίμαχος δρόμος, επειδή δεν έχει ακόμη ενταχθεί στο εγκεκριμένο σχέδιο πόλης ως κοινόχρηστος χώρος, παρέμεινε αγροτικός δρόμος με αποδεδειγμένη κοινοχρησία, μπορεί δε να χαρακτηρισθεί και ως κοινόχρηστος, διότι αφενός σχηματίσθηκε πριν την έναρξη ισχύος του Ν. 651/1977 κι αφετέρου εμφαίνεται ως κοινοτική οδός σε τοπογραφικά σχέδια που είναι κατατεθειμένα σε συμβόλαια που καταρτίσθηκαν επίσης πριν από την έναρξη ισχύος του ως άνω νόμου. Απορρίπτει αίτηση αναίρεσης. (ΑΠ Γ' Πολιτικό Τμήμα 175/2020)
ΙΙ) Ποιος έχει κυριότητα επί των κοινόχρηστων χώρων
Τα κοινόχρηστα ακίνητα που αναφέρθηκαν ανωτέρω (δηλ. Δημοτικοί δρόμοι, πεζοδρόμια, πλατείες, άλση) και που βρίσκονται στην περιφέρεια του Δήμου ή Κοινότητα ανήκουν κατά κυριότητα στους Δήμους.
Σε κάθε άλλη περίπτωση, δηλ. εφόσον τα κοινόχρηστα δεν ανήκουν στο Δήμο, το άρθρο 968 ΑΚ προβλέπει ότι αυτά ανήκουν στο Δημόσιο.
Πρόστιμο για αυθαίρετη χρήση κοινοχρήστου χώρου. Περιστατικά μη νόμιμης επιβολής προστίμου αφού δεν πρόκειται περί κοινόχρηστου αλλά ιδιόκτητου χώρου που ανήκει στην κυριότητα του προσφεύγοντος. (ΔΠρ Ρόδου 229/2006)
ΙΙΙ) Προορισμός της χρήσης των κοινοχρήστων χώρων
Από τις διατάξεις των άρθρων 967-968 ΑΚ προκύπτει ότι το Δημόσιο, οι Δήμοι και οι Κοινότητες που έχουν κυριότητα στα κοινόχρηστα πράγματα όπως δρόμοι, πλατείες κλπ. έχουν και νομή και κατοχή σε αυτά. Οι ιδιώτες έχουν μόνον δικαίωμα χρήσης στα κοινόχρηστα πράγματα , που απορρέει από το δικαίωμά της προσωπικότητάς τους, το οποίο εξασφαλίζεται με την προστασία του άρθρου 57 ΑΚ.(βλ. και Γνωμοδότηση του Νομικού Σύμβουλου της Κ.Ε.Δ.Κ.Ε. κου Πάνου Ζυγούρη)
Τα κοινά σε όλους, τα κοινόχρηστα και τα προορισμένα για την εξυπηρέτηση δημοσίων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών πράγματα είναι εκτός συναλλαγής. (άρθρο 966 ΑΚ)
Τα κοινόχρηστα πράγματα, στα οποία, σύμφωνα με το άρθρο 967 του Αστικού Κώδικα περιλαμβάνονται και οι δρόμοι, ανήκουν στην δημόσια κτήση, και προορίζονται για την άμεση εξυπηρέτηση δημοσίου σκοπού, ο οποίος συνίσταται στην κοινοχρησία τους, η δε διαχείρισή τους αντιδιαστέλλεται προς τη διαχείριση της ιδιωτικής περιουσίας του Δημοσίου και συνιστά άσκηση δημόσιας εξουσίας. Στο πλαίσιο της διαχειρίσεως των εν λόγω πραγμάτων από την Διοίκηση είναι δυνατόν, σύμφωνα με το Βασικό Κανόνα του άρθρου 970 του ίδιου κώδικα να παραχωρούνται επί αυτών ιδιαίτερα δικαιώματα προς φυσικά ή νομικά πρόσωπα, εφόσον με την παραχώρηση των ιδιαίτερων αυτών δικαιωμάτων, τα οποία έχουν χαρακτήρα δημοσίου και όχι ιδιωτικού δικαίου, εξακολουθεί να εξυπηρετείται ή, τουλάχιστον δεν αναιρείται η κοινή χρήση. Εξάλλου, η παραχώρηση ιδιαιτέρων δικαιωμάτων επί κοινοχρήστων πραγμάτων αποβλέπει στην εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος και δεν αποκλείεται μεν η επιδίωξη και ταμιευτικού σκοπού, μόνον, όμως, δευτερευόντως και εφόσον δεν αναιρείται ο κατά τα ανωτέρω προέχον σκοπός. Περαιτέρω, δρόμοι αποβάλλουν την κοινόχρηστη ιδιότητά τους, μόνο στην περίπτωση που έπαυσε ο προορισμός τους για κοινή χρήση. (ΔΕφΑθ 5350/2015)
Ο κοινόχρηστος χαρακτήρας τμήματος Εθνικής Οδού που ανήκει κατά κυριότητα στο Ελληνικό Δημόσιο, δεν αίρεται από το γεγονός ότι στα πλαίσια της διαχειριστικής εξουσίας του Δημοσίου παραχωρήθηκαν ιδιαίτερα δικαιώματα επί αυτού, στην προσφεύγουσα, όπως αυτό της είσπραξης διοδίων, προκειμένου από την εκμετάλλευση των εσόδων αυτών η τελευταία να εκτελέσει το έργο της μελέτης, κατασκευής, χρηματοδότησης λειτουργίας και συντήρησης των προαναφερθέντων αυτοκινητοδρόμων. Εξάλλου, η παραχώρηση των εν λόγω δικαιωμάτων, που έχουν χαρακτήρα Δημοσίου Δικαίου, δεν θα ήταν κατά νόμο επιτρεπτή, εάν δεν εξακολουθούσε να εξυπηρετείται η απρόσκοπτη δυνατότητα χρήσεως του παραχωρηθέντος στην προσφεύγουσα αυτοκινητοδρόμου από κάθε προς τούτο ενδιαφερόμενο, έστω και υπό τον όρο καταβολής διοδίων, ενώ η παραχώρηση των δικαιωμάτων αυτών κατατείνει και στην εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος, εφόσον η ολοκλήρωση του αναληφθέντος έργου είναι αυτονόητο ότι θα συμβάλλει στην ασφαλέστερη κυκλοφορία των οχημάτων και το περιορισμό των εν γένει τροχαίων ατυχημάτων. Άλλωστε, η καταβολή διοδίων από τους διερχόμενους οδηγούς, δεν έχει μετατρέψει το εν λόγω αυτοκινητόδρομο σε «κλειστό ιδιωτικό ακίνητο» που έχει αποβάλλει το κοινόχρηστο χαρακτήρα του, δεδομένου και του ότι η προσφεύγουσα δεν έχει το δικαίωμα να αποκλείσει την πρόσβαση σε αυτόν σε οποιοδήποτε οδηγό επιθυμεί να κάνει χρήση του, εφόσον βέβαια καταβάλλει το αντίτιμο των διοδίων. (ΔΕφΑθ 5350/2015)
II. Τρόποι Παραχώρησης Κοινοχρήστων χώρων
Οι κοινόχρηστοι χώροι παραχωρούνται:
α) Με δημοπρασία που διενεργείται σύμφωνα με το ΠΔ 270/81. Για κοινόχρηστους χώρους που δε βρίσκονται προ καταστημάτων ή στην προβολή αυτών, η χρήση αυτών επιτρέπεται εφ' όσον δεν αναιρείται εξ ολοκλήρου η ιδιότητα του κοινοχρήστου, απαιτείται δε πάντοτε για την εκμετάλλευση τους η διενέργεια δημοπρασίας, τηρουμένων των εκάστοτε διατάξεων περί όρων διενεργείας δημοπρασίας για την εκμίσθωση δημοτικών ή κοινοτικών ακινήτων. (άρθρο 13 παρ.10 του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως αντικατ. από το άρθρο 3 του Ν.1080/80.)
β) Χωρίς δημοπρασία στις εξής περιπτώσεις:
1. για χώρους που βρίσκονται μπροστά από τα καταστήματα ή την προβολή τους. (άρθρο 13 παρ.10 του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως αντικατ. από το άρθρο 3 του Ν.1080/80)
2. για πρόσκαιρη χρήση κοινοχρήστων χώρων που δεν βρίσκονται προ καταστημάτων ή στην προβολή αυτών, έως δέκα (10) μέρες αποκλειστικά για τη διεξαγωγή εκδηλώσεων κοινωνικής αλληλεγγύης ή δράσεων τουριστικής, πολιτιστικής, καλλιτεχνικής ή δημόσιας εμπορικής προβολής. Με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου καθορίζονται οι χώροι και ορίζονται οι ειδικότεροι όροι και η διαδικασία για την παραχώρηση της χρήσης των εν λόγω κοινόχρηστων χώρων, καθώς και το ύψος του τέλους, το οποίο εξαρτάται και από τον κοινωφελή ή μη χαρακτήρα της εκδήλωσης (άρθρο 13 παρ.10 του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως συμπληρώθηκε από το άρθρο 66 του Ν.4483/17)
3. για πλατείες που παραχωρούνται στα καταστήματα (καφενεία, ζαχαροπλαστεία, εστιατόρια κλπ) που έχουν πρόσοψη ή προβάλλονται σε αυτήν. (άρθρο 13 παρ.4 του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως αντικατ. από το άρθρο 3 του Ν.1080/80)
4. για χώρους μπροστά από την υπό ανέγερση οικοδομή για χρήση τους από τους ανοικοδομούντες (άρθρο 13 παρ.3γ του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως αντικατ. από το άρθρο 3 του Ν.1080/80.)
5. για χώρους που χρησιμοποιούνται για την εκτέλεση τεχνικών εργασιών. (άρθρο 13 παρ.3γ του Β.Δ 24-9/20-10-1958, όπως αντικατ. από το άρθρο 3 του Ν.1080/80.)
Δείτε την ενότητα: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΩΝ ΟΤΑ / ΕΣΟΔΑ ΟΤΑ / 0 ΤΑΚΤΙΚΑ ΕΣΟΔΑ / 04 ΕΣΟΔΑ ΑΠΟ ΛΟΙΠΑ ΤΕΛΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ / 046 Λοιπά τέλη και δικαιώματα / 0461 Τέλος χρήσης κοινόχρηστων χώρων (άρθρο 3 Ν. 1080/80).